Profesor Piotr Moncarz to postać o wyjątkowym dorobku, której działalność i zaangażowanie miały istotny wpływ na rozwój polskiej nauki oraz współpracy międzynarodowej. Jego kariera rozpoczęła się od ukończenia Technikum Geodezyjno-Drogowego w Poznaniu w 1968 roku, ale to dalsze wykształcenie na Uniwersytecie Stanforda, gdzie zdobył doktorat z inżynierii lądowej, oraz późniejsza działalność naukowa na tej samej uczelni, uczyniły go światowej klasy ekspertem w dziedzinie innowacji i technologii.
Piotr Moncarz od ponad 30 lat pełni funkcję profesora na Stanfordzie, a jego zaangażowanie nie ogranicza się wyłącznie do działalności akademickiej. W latach 2002-2023 kierował organizacją promującą transfer wiedzy i wzmacnianie współpracy między Polską a Stanami Zjednoczonymi. Dodatkowo, przez wiele lat był wiceprezesem Rady Polskich Inżynierów w Ameryce Północnej oraz przewodniczącym ElectroMobility Poland S.A. Z kolei jego najnowszym przedsięwzięciem jest założenie Centrum Zrównoważonego Rozwoju i Globalnej Konkurencyjności (Center for Sustainable Development and Global Competitiveness).
Profesor Piotr Moncarz, https://usptc.org/
W niniejszym artykule postaramy się odpowiedzieć na pytanie: “czy polska nauka tonie?”, odnosząc się do wywiadu z profesorem Moncarzem opublikowanym na kanale Macieja Kaweckiego This Is It, a także opiniami innych cenionych, polskich naukowców.
Szanse Polski w globalnym wyścigu technologicznym
W wywiadzie przeprowadzonym przez Macieja Kaweckiego, Profesor Moncarz zwrócił uwagę na ogromny potencjał polskich naukowców, zwłaszcza w obszarze sztucznej inteligencji i nowoczesnych technologii. Podkreślał, że Polacy odgrywają coraz większą rolę w międzynarodowych zespołach badawczych. Niestety, zauważa również, że wiele z tych talentów rozwija swoje kariery poza granicami kraju. Problemem, według Moncarza, jest brak strukturalnego wsparcia dla naukowców w Polsce, co prowadzi do emigracji utalentowanych specjalistów na uczelnie i do firm za granicą.
Profesor Moncarz stwierdził, że polskie społeczeństwo traci podwójnie – „Z jednej strony finansuje edukację młodych talentów na publicznych uczelniach, z drugiej strony nie korzysta z efektów ich pracy, bo ci naukowcy wyjeżdżają i rozwijają innowacje w innych krajach.”
Moncarz podkreślił, że nauka staje się coraz bardziej globalna, ale Polska wciąż pozostaje na peryferiach tej współpracy. Brakuje obecności Polski w największych centrach innowacji, takich jak Dolina Krzemowa. Inne kraje posiadają organizacje reprezentujące ich postępy w takich miejscach, podczas gdy Polska nie ma silnej pozycji w międzynarodowych strukturach technologicznych.
Problemy systemowe w polskiej nauce
Profesor Moncarz zauważył, że jednym z kluczowych problemów, z jakimi zmaga się Polska, jest brak współpracy między instytucjami naukowymi a biznesem, a także brak centralizacji działań na poziomie ogólnokrajowym. Polska Akademia Nauk, jak twierdzi Moncarz, nie jest efektywnym narzędziem wspierania rozwoju nauki. Jego zdaniem, w Polsce nie ma wystarczającego wsparcia finansowego i instytucjonalnego, co skłania naukowców do szukania możliwości za granicą.
Moncarz stwierdził też, że polskie uczelnie nie oferują naukowcom warunków, które pozwoliłyby im na pełny rozwój zawodowy. „Zarobki na uczelniach są zbyt niskie, a możliwości realizacji ambitnych projektów – ograniczone” – podkreślał. To prowadzi do sytuacji, w której najlepsi specjaliści z Polski są zmuszeni emigrować do innych krajów, aby tam realizować swoje badania i rozwijać nowe technologie.
Czy Polska może odnieść sukces?
Mimo krytycznych słów, Profesor Moncarz dostrzega również pozytywne zmiany. Polskie uczelnie powoli zmieniają swoje podejście, a reforma systemu naukowego daje nadzieję na lepsze warunki dla młodych naukowców. Profesor zwraca uwagę, że polscy badacze cechują się wytrwałością, solidnym przygotowaniem w dziedzinach ścisłych oraz systematycznością – cechami, które mogą uczynić ich liderami innowacji w przyszłości.
Warto tu wspomnieć także o rozwoju sztucznej inteligencji w Polsce, który stał się przedmiotem licznych dyskusji, zwłaszcza w kontekście Instytutu Badawczego IDEAS. IDEAS został powołany w 2021 roku przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju i działa w obszarze sztucznej inteligencji oraz ekonomii cyfrowej. Jego głównym celem jest połączenie środowiska akademickiego z biznesem, by wspólnie tworzyć innowacyjne rozwiązania.
Afera w Instytucie IDEAS
Jednak w 2024 roku IDEAS znalazł się w centrum skandalu, gdy wiceminister nauki i szkolnictwa wyższego Maciej Gdula oskarżył władze instytutu o nieefektywne działania i ponoszenie strat. Do tego dochodziła przegrana twórcy i założyciela IDEAS, profesora Piotra Sankowskiego, w konkursie na prezesa instytutu, co doprowadziło do jego odejścia oraz wycofania się kilku innych wybitnych naukowców z instytucji.
To wywołało falę krytyki pod adresem polskiego systemu naukowego, w tym ze strony takich osobistości jak profesor Dariusz Jemielniak. Zwrócił on uwagę na niewłaściwą alokację środków w polskiej nauce i na systematyczne niedofinansowanie kluczowych instytucji badawczych, takich jak PAN.
Po fali krytyki odbyły się spotkania, które doprowadziły do porozumienia. Na wspólnej konferencji prasowej minister cyfryzacji Krzysztof Gawkowski, minister nauki Dariusz Wieczorek oraz profesor Piotr Sankowski ogłosili, że IDEAS wróci do działalności od stycznia 2025 roku, z Sankowskim ponownie odpowiedzialnym za rozwój instytucji.
Wnioski na przyszłość
Profesor Moncarz podkreśla, że Polska ma ogromny potencjał, aby stać się liderem innowacji i technologii. Aby to się jednak stało, potrzebne są zmiany strukturalne, większe wsparcie finansowe oraz skuteczna współpraca między środowiskiem naukowym a biznesem. Polska nie może pozwolić sobie na dalsze tracenie utalentowanych naukowców, którzy mogliby przyczynić się do rozwoju gospodarki i technologii w kraju.
Polska nauka stoi przed wielkimi wyzwaniami, ale także przed ogromnymi możliwościami. Profesor Moncarz pokazuje, że zaangażowanie w innowacje i globalną współpracę to klucz do sukcesu – ale aby to osiągnąć, Polska musi postawić na ludzi i stworzyć im warunki, w których będą mogli rozwijać się na międzynarodowym poziomie.
Źródła:
Wywiad z Profesorem Piotrem Moncarzem, This Is It Maciej Kawecki, Polska traci największą szansę w historii, https://www.youtube.com/watch?v=Q9fPMbPYkjU
„Absurdalny zarzut”. Afera wokół odejścia szefa rządowego instytutu, Money.pl, 2023
GOV.pl, IDEAS NCBR sp. z o.o., https://www.gov.pl/web/ncbr/ideas-ncbr-sp-z-oo3