W XVII wieku imperium osmańskie, u szczytu swojej potęgi, stawiało sobie ambitne cele ekspansyjne. Władcy Turcji uważali się za następców Bizancjum, a nawet starożytnego Rzymu, przez co pragnęli zdobyć kontrolę nad basenem Morza Śródziemnego i rozszerzyć swoje wpływy na Europę Środkową. Pod rządami Mehmeda IV, imperium osmańskie sięgało aż 6 milionów kilometrów kwadratowych, a jego ludność liczyła ponad 30 milionów osób, co czyniło je jednym z najpotężniejszych państw tamtych czasów.
Wiosną 1682 roku osmańska armia, licząca około 100 tysięcy żołnierzy pod dowództwem Kary Mustafy, wyruszyła w kierunku Belgradu, gdzie miała zgromadzić się przed decydującym marszem na Wiedeń. Kara Mustafa, pewny zwycięstwa, zlekceważył zagrożenie ze strony przeciwnika i pominął austriackie forty na granicy, kierując się bezpośrednio na stolicę Habsburgów. Zawładnięcie Wiedniem miało być krokiem milowym w realizacji tureckich planów podboju Europy, jednak osmańska pewność siebie okazała się zgubna.
Tło historyczne – jak muzułmanie znaleźli się w średniowiecznej Europie?
Islam w Europie pojawił się po raz pierwszy na znaczną skalę już w VII i VIII wieku, wraz z podbojami arabskimi, które obejmowały Półwysep Iberyjski i południowe Włochy. Jednak to Osmanowie odegrali kluczową rolę w szerzeniu islamu w Europie od XIV wieku, kiedy wyłonili się jako potężne państwo, przekształcające imperium osmańskie w dominującą siłę militarną i polityczną regionu. Imperium Osmanów, pod wodzą takich władców jak Osman I, Murad I i Bajazyd I, zaczęło podbijać Bałkany i zyskiwać wpływy w Europie Wschodniej, co zapoczątkowało długotrwałą obecność muzułmańską na tych terenach.
Ekspansja osmańska rozwijała się w kilku fazach: w XIV wieku Osmanowie przejęli kontrolę nad częścią Bałkanów, zajmując miasta i ziemie Serbii, Bułgarii, Grecji, Albanii i Bośni, które stały się wówczas częścią osmańskiego państwa. W 1453 roku zdobycie Konstantynopola przez Mehmeda II „Zdobywcę” zakończyło okres istnienia Cesarstwa Bizantyjskiego i umocniło pozycję Turcji w Europie Wschodniej. Następnie, przez XVI i XVII wiek, Osmanowie kontynuowali swoje ekspansywne działania, w tym oblężenie Wiednia, co miało na celu dalsze wzmocnienie ich obecności w Europie.
Sytuacja Austrii i sojusz z Polską
Na wieść o tureckich planach cesarz Leopold I zwrócił się o pomoc do króla Polski, Jana III Sobieskiego. Sobieski był świadomy zagrożenia, jakie niosło ze sobą zdobycie Wiednia przez Turków. Zdawał sobie sprawę, że w razie upadku Wiednia także Warszawa i inne europejskie miasta znalazłyby się w zasięgu osmańskich ambicji. „Jeśli Wiedeń zginie, kto ubezpieczy Warszawę?” — argumentował król. Po długich negocjacjach sojusz polsko-austriacki podpisano 31 marca 1683 roku. Polska i Austria zobowiązały się do wspólnej walki przeciwko Turcji, a ich sojusz otrzymał błogosławieństwo papieża Innocentego XI. Austria zgodziła się wystawić 60-tysięczną armię, natomiast Sobieski zobowiązał się do szybkiej mobilizacji polskich sił zbrojnych na wypadek inwazji.
Turcy u bram Wiednia
Oblężenie Wiednia rozpoczęło się 14 lipca 1683 roku, kiedy to osmańska armia dotarła pod mury miasta. Kara Mustafa wyznaczył swoim wojskom jasny cel: jeśli mieszkańcy Wiednia nie przejdą na islam, miasto zostanie zaatakowane i zniszczone, a wszyscy jego obywatele zgładzeni. Jednak mieszczanie nie zareagowali na ultimatum wezyra, a miasto przygotowało się do długiej i wyniszczającej obrony. Turcy niszczyli wszystko na swojej drodze, spalili spichlerze, młyny i winnice, co — jak się później okazało — było strategicznym błędem, gdyż sami pozbawili się zapasów żywności.
Na wieść o oblężeniu Wiednia, Sobieski niezwłocznie rozpoczął mobilizację polskich wojsk. 27-tysięczna armia koronna, w tym 25 chorągwi husarii, wyruszyła z Krakowa na początku sierpnia, przemierzając przez Śląsk, Morawy i Czechy. 3 września armia sprzymierzonych połączyła się z wojskami austriacko-niemieckimi nad Dunajem w Tulln, około 40 kilometrów od Wiednia. Sobieski, jako najwyższy dowódca, opracował strategię operacyjną, która miała na celu zaskoczenie Turków i wyparcie ich spod murów miasta.
Decydująca bitwa
Rankiem 12 września 1683 roku armia sprzymierzonych zaatakowała pozycje tureckie. Austriacko-niemieckie oddziały ruszyły wzdłuż stoków wzgórz Kahlenbergu, podczas gdy polska husaria, dowodzona przez Sobieskiego, przemieszczała się skrycie przez trudny, zalesiony teren Lasu Wiedeńskiego. To tam właśnie Kara Mustafa nie spodziewał się ataku, co umożliwiło Polakom przeprowadzenie zaskakującego natarcia.
Sobieski, który osobiście poprowadził szarżę polskiej husarii, stał się bohaterem tej bitwy. W krytycznym momencie wydał rozkaz do rozpoczęcia szturmu, w którym 20-tysięczna polska jazda ruszyła na przeciwnika. Była to jedna z najbardziej spektakularnych i decydujących szarż w historii Europy. W szeregach tureckich wybuchła panika, a sami żołnierze Kary Mustafy rzucili się do ucieczki. Wielki wezyr ledwie uszedł z życiem, a jego armia została doszczętnie rozbita. Wiedeń został ocalony, a straty Turków wyniosły około 10 tysięcy zabitych i 5 tysięcy rannych, podczas gdy armia sprzymierzonych straciła około 1500 żołnierzy.
Skutki bitwy
Bitwa pod Wiedniem miała ogromne znaczenie dla losów Europy. Zwycięstwo sprzymierzonych zakończyło okres osmańskiej ekspansji w Europie Środkowej i osłabiło pozycję imperium osmańskiego. Udział Sobieskiego w obronie Wiednia uczynił go legendą na europejskiej scenie militarnej oraz symbolem niezłomności i odwagi. Bitwa stała się przykładem umiejętnego wykorzystania terenu i skutecznego dowodzenia, które przyczyniły się do jednego z najważniejszych zwycięstw w historii Europy.
Źródła:
ppłk Ryszard Najczuk, Bitwa pod Wiedniem, Wojsko-Polskie.pl, https://www.wojsko-polskie.pl/bitwa-pod-wiedniem/.
Michał Szukała, 335 lat temu wojska Jana III Sobieskiego pokonały pod Wiedniem armię turecką, Dzieje.pl, https://dzieje.pl/aktualnosci/335-lat-temu-wojska-jana-iii-sobieskiego-pokonaly-pod-wiedniem-armie-turecka.
Faroqhi, Suraiya N. The Ottoman Empire and the World Around It, I.B. Tauris, 2004, https://psi301.cankaya.edu.tr/uploads/files/Ottoman_Empire_and_the_World_Around_It.pdf.