Profesor Łukasz A. Turski, wybitny fizyk teoretyczny i popularyzator nauki, od lat zaangażowany jest w debatę na temat stanu współczesnej nauki. Jako pomysłodawca Pikniku Naukowego oraz Centrum Nauki Kopernik, a także autor licznych publikacji i artykułów, Turski zyskał szerokie uznanie zarówno w środowisku akademickim, jak i wśród szerszej publiczności. Jego wykład zatytułowany „Nauka w oparach oszustw”, wygłoszony 21 stycznia 2019 roku na Uniwersytecie Warszawskim w ramach cyklu „8 Wykładów na Nowe Tysiąclecie”, wprowadził słuchaczy w tematykę kryzysu, z którym zmaga się współczesna nauka – plagi oszustw i zanikania wartości opartych na prawdzie.
Obraz: Robert Kowalewski, https://glos.pl/, 2022
Historia nauki i jej związek z cywilizacją
Profesor Turski, rozpoczynając wykład, zwrócił uwagę na rolę, jaką nauka odgrywa w rozwoju cywilizacji. Zaznaczył, że tworzenie nauki to proces nierozerwalnie związany z postępem społecznym i cywilizacyjnym. W XIX wieku, według profesora, nauka cieszyła się wyjątkowym szacunkiem wśród polityków oraz w społeczeństwie. Ówczesne władze rozumiały znaczenie nauki i wspierały jej rozwój, co przełożyło się na wielkie osiągnięcia w takich dziedzinach jak medycyna, matematyka, fizyka czy aerodynamika. Jednak obok tych przełomowych odkryć, zaczęły rozwijać się również różne nurty paranaukowe, jak spirytyzm, okultyzm, teozofia, czy przekonania o płaskiej ziemi.
Paranauka – równoległy świat oszustw
Profesor Turski zwrócił uwagę, że w XIX i XX wieku, choć paranauki rozwijały się równolegle do nauki, to naukowcy początkowo nie przywiązywali do nich większej wagi. Nieświadomie jednak pozwolili na ich infiltrację do głównego nurtu naukowego, co z czasem doprowadziło do coraz większych problemów, z których największym jest pojawienie się licznych oszustw naukowych.
Paranauka, według Turskiego, zmutowała i stała się integralną częścią współczesnej rzeczywistości akademickiej. Profesor podkreślił, że nauka to dostęp do prawdy, a paranauki zagrażają temu dostępowi, podważając wiarygodność badań i odkryć. Wykładowca podał kilka przykładów głośnych skandali związanych z oszustwami naukowymi, które wstrząsnęły światem akademickim.
Jednym z przykładów był przypadek Diederika Stapela, profesora psychologii społecznej, który sfabrykował wyniki swoich badań, a jego 58 publikacji zostało wycofanych z obiegu. Kolejnym był John Darsee, kardiolog z Harvard University, którego 17 prac wycofano z powodu oszustw. Równie szokujący był przypadek 107 chińskich onkologów, którzy między 2010 a 2016 rokiem uczestniczyli w zorganizowanej zmowie recenzenckiej, co doprowadziło do wycofania ich publikacji.
Oszustwa te, jak podkreślił profesor Turski, nie są jedynie incydentami, ale coraz bardziej powszechnym zjawiskiem, które podważa fundamenty nauki.
Nano-cudotwórcy i fałszywe odkrycia
Oszustwa w nauce nie ograniczają się jedynie do dziedzin humanistycznych. Profesor Turski przytoczył również przykłady z, bliskiej mu, fizyki. Jednym z nich był przypadek niemieckiego „nano-cudotwórcy” Jana Schöna, którego prace w latach 2002-2003 zostały wycofane z prestiżowych czasopism naukowych, takich jak Science, Physical Review i Nature. Kolejnym przykładem było fałszywe odkrycie pierwiastka 118 przez Viktora Ninova w latach 2001-2002, które wywołało falę oburzenia i zmusiło społeczność naukową do weryfikacji innych odkryć dokonanych tą samą metodą.
Profesor Turski wskazał, że tego rodzaju przypadki to wynik coraz większego dopuszczania paranauk i nieprawdy do głównego nurtu naukowego.
Naukowiec przytoczył również dane z The Washington Post, które pod koniec 2018 roku opublikowało, że ówczesny prezydent USA Donald Trump ogłosił od początku swojej kadencji ponad 7300 nieprawdziwych informacji. To według Turskiego, jeden z przykładów, jak paranauka i dezinformacja zaczynają dominować w społeczeństwie.
Rola szkoły w walce z oszustwami naukowymi
Jednym z głównych tematów wykładu profesora Turskiego była również edukacja. Zwrócił uwagę, że szkoła powinna uczyć młodych ludzi rozpoznawania prawdy, a także krytycznego myślenia i sprawdzania informacji. Według niego edukacja powinna koncentrować się na rozwoju zdolności intelektualnych dzieci, a nie na szkoleniu ich według ustalonych schematów. Turski stanowczo krytykował obecny stan polskiego systemu edukacji, zwracając uwagę na konieczność reformy programowej i wprowadzenia nauczania opartego na dowodach i weryfikacji faktów.
Oszustwa w publikacjach naukowych
Podczas dyskusji po wykładzie, profesor Turski został zapytany o problem opłacania publikacji naukowych, co według niego staje się coraz poważniejszym problemem. Wspomniał, że wiele artykułów naukowych, publikowanych za opłatą, zawiera niesprawdzone informacje lub wręcz kłamstwa. Problem ten dotyczy również płatnych udziałów w konferencjach, co zagraża rzetelności badań naukowych.
Cały wykład dostępny tutaj: https://youtu.be/1Q0iiqkLCC4?si=1A8y0DfYk8uA_9pl
Potrzeba powrotu do prawdy
Wykład profesora Łukasza A. Turskiego był głosem w obronie nauki opartej na prawdzie i dowodach. Profesor wzywał do tego, aby powrócić do korzeni nauki, gdzie badania opierają się na rzetelnych faktach, a nie na fabrykowanych wynikach czy paranaukowych hipotezach. Podkreślił, że mówienie prawdy stało się w dzisiejszych czasach niemodne, ale jest to konieczne, aby zachować integralność nauki i zapewnić jej dalszy rozwój.
Dla profesora Turskiego walka z oszustwami w nauce jest kluczowa, jeśli chcemy, aby nauka dalej służyła ludzkości i była źródłem postępu cywilizacyjnego.